պատմություն

Ապրիլի 15-19

1. Պատրաստվե՛ք ներկայացնելու «Հայկական պետականությունը Կիլիկիայում» թեման.
ա/ Հայոց թագավորության վերականգնումը, էջ 120-122
բ/ Կիլիկյան հայկական պետության պետական կարգը /բանավոր, դասագիրք, էջ 129-132/.

Առաջադրանքներ.

1. Ներկայացրե՛ք Լևոն 1-ին արքայի ներքին և արտաքին քաղաքականությունը:

Լևոն II արքայի կարևոր ձեռքբերումներից մեկը Լամբրոն անառիկ բերդի գրավումն էր: 1202 թ. նա Հեթումին հրավիրում է Տարսոն և բանտարկում: Դրանից հետո Լևոնը, առանց կռվի գրավելով բերդը, միացնում է արքունիքին: Լևոնը մեծ ուշադրություն էր դարձնում առևտրի զարգացմանը: Վերաշինվեցին ու բարեկարգվեցին Այաս ու Կոռիկոս նավահանգիստները: Կառուցվեց ոչ միայն ռազմական, այլև առևտրական նավատորմ: Լևոնի կարևոր խնդիրներից էր Անտիոքի գահաժառանգության մղվող պայքարն էր: 1216 թ. Լևոնը գրավեց Անտիոքը և իշխանությունը հանձնեց իր եղբոր աղջիկ Ալիսի և Անտիոքի իշխանի որդի Ռուբեն-Ռայմոնդին, որին հռչակվել էր նաև Կիլիկիայի թագաժառանգ, բայց Լևոնը հիյասթափվեց և փոխեց որոշումը և Կիլիկիայի թագաժառանգ նշանակեց իր մանկահասակ դուստր Զաբելին:

2. Ներկայացրե՛ք գործակալությունները և նրանց գործառույթները:

3. Ներկայացրե՛ք Կիլիկյան հայոց թագավորության դատական համակարգը /գրավոր, դասագիրք և այլ աղբյուրներ/.

Ֆիզիկա․Մարմնի կշիռ։Շփման ուժի դերը բնության մեջ և կենցաղում:

Թեման.Կրկնել«Դաս25,26»Մարմնի կշիռ:Շփման ուժ:Շփման ուժի դերը բնության մեջ և կենցաղում:Մի ուղղով ուղղված ուժերի գումարումը:

Դասարանում  քննարկվող հարցեր.

1.Ինչն են անվանում մարմնի կշիռ:

2.Ինչ բնույթի ուժ է մարմնի կշիռը:

3.Ինչպես է ուղղված մարմնի կշիռը,և որտեղ է այն կիրառված

4.Ինչ բանաձևով է որոշվում մարմնի կշիռը:

5.Պարզաբանել մարմնի կշռի և ծանրության ուժի տարբերությունները:

6.Քննարկել մարմնի զանգվածի և կշռի տարբերությունները

 Լաբորատոր աշխատանք «Շփման ուժի չափումը ուժաչափով,տարբեր մակերևույթների վրա»

Քննարկվող հարցեր.

1.Բերել շփման առկայությունը հաստատող օրինակներ:

2.Ինչով է պայմանավորված շփումը

3.Թվարկել շփման տեսակները և բերել օրինակներ:

4.Օրինակներով ցույց տալ,որ միևնույն պայմաններում գլորման շփման ուժը փոքր է սահքի շփման ուժից:

5.Բերել շփման դրսևորման օգտակար օրինակներ

6.Բերել շփման դրսևորման վնասակար օրինակներ

7.Ինչպես կարելի է մեծացնել շփումը

8.Ինչպես կարելի է փոքրացնել շփումը

9.Բերեք օրինակներ,երբ մարմնի վրա միաժամանակ ազդում է մի քանի ուժ;

10.Որ ուժն է կոչվում համազոր:

11.Ինչպես է ուղղված մի ուղով միևնույն կողմն ուղղված երկու ուժերի համազորը,և ինչպես է որոշվում նրա մոդուլը:

12.Ինչպես է ուղղված մի ուղով հակառակ կողմեր ուղղված երկու ուժերի համազորը,և

ինչպես է որոշվում նրա մոդուլը:

13.ինչպես է շարժվում մարմինը նրա մի կետում կիրառված,մոուլով հավասար և հակառակ ուղղված երկու ուժերի ազդեցությամբ:

Սովորել Է..Ղազարյանի դասագրքից էջ75-ից մինչև էջ81,կատարել էջ81-ի հարցերը և առաջադրանքները

Լրացուցիչ առաջադրանք.

Գ.Մխիթարյանի <<Գիտելիքների ստուգման առաջադրանքներ մաս I  >>-ից

էջ 39-ից մինչև էջ 51

Սովորել Է.Ղազարյանի դասագրքից էջ72-ից մինչև էջ 74

Լրացուցիչ առաջադրանք.

Գ.Մխիթարյանի <<Գիտելիքների ստուգման առաջադրանքներ մաս I>>-ից էջ 39-ից մինչև էջ 41

13. Ուժ

Ձգողության ուժ

Առանձգական ուժ

Մարմնի կշիռ

Տարբերակ I

I.

Մարմնի կշիռ է կոչվում այն ուժը, որով մարմինը (Երկրի ձգողության հետևանքով) ազդում է հենարանի կամ կախոցի վրա։

II.

Ծանրության ուժ է կոչվում այն ուժը, որով երկիրը ձգում է մարմնին։

III.

Առաձգականության ուժ է կոչվում այն ուժը, որով դեֆորմացված մարմինը ազդում է իրեն դեֆորմացնող մարմնի վրա։

IV.

Ծանրության ուժը տիեզերանավին պահում է ուղեծրի վրա։

Պատ. 1

V.

Եթե շարժվող մարմնի վրա մեկ այլ մարմին չի ազդում, նրա արագությունը փոքրանում է։

Պատ. 1

Տարբերակ II

I.

F₁= ծանրության ուժ

II.

F₂=առաձգականության ուժ

III.

F₃=մարմնի կշիռ

IV.

Սեղանի վրա դրված կշռաքարի վրա ազդում են ծանրության ուժ և առաձգականության ուժը։ Այդ ուժերը մոդուլով հավասար են և ունեն հակառակ ուղղությունը։

Պատ. 3

V.

Մարմնին պահում է Երկրի մակերևույթի վրա ծանրության ուժը:

Պատ. 3

Տարբերակ III

I.

Քարը ընկնում է Երկրի վրա այն պատճառով, որովհետև նրա վրա ազդում է ծանրության ուժը։

Պատ. 3

II.

Սեղանի վրա դրված գրքի վրա սեղանի կողմից ազդում է առաձգականության ուժ։

Պատ. 2

III.

Սեղանի վրա դրված գիրքը սեղանի վրա ազդում է մարմնի կշիռով։

Պատ. 1

IV.

Զսպանակը նրանից կախված կշռաքարի ազդեցության հետևանքով ձգվել է։ Ձգվել է ծանրության ուժի շնորհիվ։

Պատ. 1

V.

Մարմինը չի կարող գտնվել շարժման մեջ, երբ նրա վրա ուրիշ մարմիններ չեն ազդում։

Պատ. 2

Տարբերակ IV

I.

Երկու հենարաններին դրված քանոնի վրա դրեցին կշռաքար, որի հետևանքով քանոնը ճկվեց։ Կշռաքարը քանոնի վրաազդեց ծանրության ուժով։

Պատ. 1

II.

Ձեռքից պոկված մարմինն ընկնում է գետնին։ Ծանրության ուժի շնորհիվ է ընկնում գետնին:

Պատ. 1

III.

Ուժը մարմնի շարժման պատճառն է։

Պատ. 1

IV.

Ծանրության ուժը կախված չէ մարմնի զանգվածից։

Պատ. 2

V.

Ձգողականության ուժը ազդում հենց մարմնի վրա, իսկ այդ մարմնի կշիռը ազդում է հենարանի կամ կախոցի վրա։

Պատ. 2

պատմություն

Դասագիրք–Հայոց պատմություն-7
1. Պատրաստվե՛ք ներկայացնելու «Հայկական պետականությունը Կիլիկիայում» թեման.
ա/ Հայկական պետության ստեղծումը Կիլիկիայում
բ/ Կիլիկիայի հայկական պետության ամրապնդումը /բանավոր, դասագիրք, էջ 121-128/.

Առաջադրանքներ.

1. Ներկայացրե՛ք Կիլիկիայում հայկական պետության ստեղծման նախադրյալները:

2. Ներկայացրե՛ք Կիլիկիայի՝ ստորև նշված իշխանների կարևոր ձեռնարկումները՝

ա/ Թորոս 1-ին

Թորոս I-ինը Կիլիկյան Հայաստանի սահմաններն ընդարձակեց դեպի հարավ, 1104թ. գրավեց Սիս և Անավարզա քաղաքները դարձնելով մայրաքաղաք: Թորոսի և Գող Վասիլի միացյալ զորքերը ծանր պարտության մատնեցին 1107թ. Կիլիկիա ներխուժած Իկոնիայի սելջուկներին և դուրս քշեցին երկրից:

բ/ Լևոն 1-ին

Լևոն I-ինը չուզեցավ տիրել Դաշտային Կիլիկիային: Նա բյուզանդացիներից խլեց Մսիս, Ադանա և Տարսոն քաղաքները: Բյուզանդացիները չէին կարողանում տանել այն փաստը, որ Կիլիկիան գտնվում է Հայաստանում դրա համար նրանք գրավում են Դաշտային Կիլիկիան Լևոնը իհարկե փորձում է դիմադրել, բայց վերջում հանձնվում է:

գ/ Թորոս 2-րդ

Թորոս II-րդը փախավ Բյուզանդիայից և հետ եկավ Կիլիկիա, որպիսզի պատերազմի բյուզանդացիների դեմ նրան միանում են երկու եղբայրները Մլեհը և Ստեփանեն, ովքեր կարողացել էին խուսափել գերությունից: Նրան հաջողվեց հետ բերել մի շարք քաղաքներ: Այսպես նրան հաջողվեց վերականգնել հայկական պետությունը և ստեղծել 30 հազարանոց բանակ:

դ/ Մլեհ /գրավոր, դասագիրք և այլ աղբյուրներ/.

Մլեհը խաչակիրներից հետ վերցրեց Դաշտային Կիլիկիայի արևելյան շրջանները, Բյուզանդիայից հետ գրավեց Դաշտային Կիլիկիայի քաղաքները և ծովափնյա շրջանները: Մլեհը բարեկարգեց Սիսը և դարձրեց մայրաքաղաք: Նրա վարած քաղաքականությունը և կատարած բարեփոխումները նպաստեցին հայոց պետության ամրապնդմանն ու հզորացմանը: Այդ քաղաքականությունից, հատկապես իսլամական երկրների հետ դաշնակցելու քայլերից դժգոհ բարձրաստիճան հոգևորականները և իշխանները դավադրություն կազմակերպեցին և սպանեցին Մլեհին:

Ֆիզիկա

Դաս 26, 27

Թեման.Կրկնել«Դաս25,26»Մարմնի կշիռ:Շփման ուժ:Շփման ուժի դերը բնության մեջ և կենցաղում:Մի ուղղով ուղղված ուժերի գումարումը:

Դասարանում  քննարկվող հարցեր.

1.Ինչն են անվանում մարմնի կշիռ:

2.Ինչ բնույթի ուժ է մարմնի կշիռը:

3.Ինչպես է ուղղված մարմնի կշիռը,և որտեղ է այն կիրառված

4.Ինչ բանաձևով է որոշվում մարմնի կշիռը:

5.Պարզաբանել մարմնի կշռիև ծանրության ուժի տարբերությունները:

6.Քննարկել մարմնի զանգվածի և կշռի տարբերությունները

 Լաբորատոր աշխատանք «Շփման ուժի չափումը ուժաչափով,տարբեր մակերևույթների վրա»

Քննարկվող հարցեր.

1.Բերել շփման առկայությունը հաստատող օրինակներ:

2.Ինչով է պայմանավորված շփումը

3.Թվարկել շփման տեսակները և բերել օրինակներ:

4.Օրինակներով ցույց տալ,որ միևնույն պայմաններում գլորման շփման ուժը փոքր է սահքի շփման ուժից:

5.Բերել շփման դրսևորման օգտակար օրինակներ

6.Բերել շփման դրսևորման վնասակար օրինակներ

7.Ինչպես կարելի է մեծացնել շփումը

8.Ինչպես կարելի է փոքրացնել շփումը

9.Բերեք օրինակներ,երբ մարմնի վրա միաժամանակ ազդում է մի քանի ուժ;

10.Որ ուժն է կոչվում համազոր:

11.Ինչպես է ուղղված մի ուղով միևնույն կողմն ուղղված երկու ուժերի համազորը,և ինչպես է որոշվում նրա մոդուլը:

12.Ինչպես է ուղղված մի ուղով հակառակ կողմեր ուղղված երկու ուժերի համազորը,և

ինչպես է որոշվում նրա մոդուլը:

13.ինչպես է շարժվում մարմինը նրա մի կետում կիրառված,մոուլով հավասար և հակառակ ուղղված երկու ուժերի ազդեցությամբ:

Սովորել Է..Ղազարյանի դասագրքից էջ 75-ից մինչև էջ 81, կատարել էջ 81-ի հարցերը և առաջադրանքները

Լրացուցիչ առաջադրանք.

Գ.Մխիթարյանի <<Գիտելիքների ստուգման առաջադրանքներ մաս I  >>-ից

էջ 48-ից մինչև էջ 51

16. Շփման ուժ

Դադարի շփում

Շփումը բնության մեջ և տեխնիկայում

Տարբերակ 1

I.

Սահնակը սարից սահում է շփման ուժի ազդեցությամբ և սահելով կանգ է առնում ծանրության ուժի պատճառով:

Պատ. 1

II.

Շփվող մակերևույթների յուղման դեպքում շփման ուժը փոքրանում է:

Պատ. 3

III.

Շփման ուժի ուղղությունը ուղղված է արագության հակառակ ուղղությամբ:

Պատ. 2

IV.

Հավասար բեռնավորման դեպքում սահքի շփման ուժը միշտ մեծ է գլորման շփման ուժից։

Պատ. 3

V.

Հողը վարելիս տրակտորը հավասարաչափ շարժելով, զարգացրեց 15կՆ քարշի ուժ: Որքան է հողի դիմադրության ուժը:

Պատ. 15կՆ

Տարբերակ II

I.

Երկու բիլիարդի գնդիկներ իրար բախվելով՝ վանում են իրար առաձգականության ուժի հաշվին, որից հետո կանգ են առնում ծանրության ուժի շնորհիվ:

Պատ. 4

II.

Այն մեքենաներում, որտեղ օգտագործվում է փոկային փոխանցում, փոկի վրա բևեկնախեժ (կանիֆոլ) են քսում։ Դրա հետևանքով շփման ուժը մեծանում է։

Պատ. 2

III.

Պատկերված են շարժվող չորսուի վրա ազդող ուժերը։ Այդ ուժերից շփման ուժն է երրորդը։

Պատ. 3

IV.

Չորսուի հավասարաչափ շարժման համար անհրաժեշտ է, որ 1 ուժը հավասար լինի 3 ուժին։

Պատ. 1

V.

Էլեկտրաքարշը, շարժվելով հավասարաչափ, 150կՆ ուժով քաշում է երկաթուղային շարժակազմը: Ինչի է հավասար դիմադրության (շփման) ուժը:

Պատ. 150կՆ

Տարբերակ 3

I.

Սարից իջնելիս հեծանվորդի արագությունը մեծանում է ծանրության ուժի ազդեցությամբ, իսկ սարից իջնելուց հետո արագությունը սկսում է փոքրանալ ի հաշիվ շփման ուժի:

II.

Սառույցով պատված մայթի վրա ավազ են ցանում, այդ դեպքում կոշիկի ներբանի և սառույցի միջև շփման ուժը մեծանում է:

Պատ. 2

III.

Մարմինը կարող է գտնվել դադարի վիճակում կամ շարժվել հավասարաչափ և ուղղագիծ:

Պատ. 2

IV.

Որքան մեծ է հորիզոնական մակերևույթով շարժվող մարմնի զանգվածը, այնքան մեծ է շփման ուժը:

Պատ. 1

V.

Տրակտորը հավասարաչափ քաշում է կոմբայնը՝զարգացնելով 12կՆ քարշի ուժը: Ինչի է հավասար դիմադրության ուժը.

12կՆ-ի

Պատ. 3

Տարբերակ 4

I.

Ֆուտբոլիստի գնդակը հարվածի ժամանակ թռչում է առանձգականության ուժի ազդեցությամբ, իսկ գետին ընկնելուց հետո կանգ է առնում ի հաշիվ շփման ուժի:

II.

Պտուտակի վրա ներպտուտակումից առաջ օճառ են քսում: Այդ դեպքում շփման ուժը փոքրանում է:

IV

Շփման ուժի մեծության վրա կարող է ազդել հպվող մակերևույթի խորդուբորությունները:

Պատ. 3

V.

Տրամվայի շարժիչը շարժման ժամանակ զարգացնում է 30կՆ քարշի ուժը: Ինչի է հավասար շփման ուժը տրամվայի հավասարաչափ շարժման ժամանակ:

Պատ. 30կՆ

Սովորել Է.Ղազարյանի դասագրքից էջ 72-ից մինչև էջ 74

Լրացուցիչ առաջադրանք.

Գ.Մխիթարյանի <<Գիտելիքների ստուգման առաջադրանքներ մաս I>>-ից

էջ 39-ից մինչև էջ 41

13. Ուժ

Ձգողության ուժ

Առանձգական ուժ

Մարմնի կշիռ

Տարբերակ I

I.

Մարմնի կշիռ է կոչվում այն ուժը, որով մարմինը (Երկրի ձգողության հետևանքով) ազդում է հենարանի կամ կախոցի վրա։

II.

Ծանրության ուժ է կոչվում այն ուժը, որով երկիրը ձգում է մարմնին։

III.

Առաձգականության ուժ է կոչվում այն ուժը, որով դեֆորմացված մարմինը ազդում է իրեն դեֆորմացնող մարմնի վրա։

IV.

Ծանրության ուժը տիեզերանավին պահում է ուղեծրի վրա։

Պատ. 1

V.

Եթե շարժվող մարմնի վրա մեկ այլ մարմին չի ազդում, նրա արագությունը փոքրանում է։

Պատ. 1

Տարբերակ II

I.

F₁= ծանրության ուժ

II.

F₂=առաձգականության ուժ

III.

F₃=մարմնի կշիռ

IV.

Սեղանի վրա դրված կշռաքարի վրա ազդում են ծանրության ուժ և առաձգականության ուժը։ Այդ ուժերը մոդուլով հավասար են և ունեն հակառակ ուղղությունը։

Պատ. 3

V.

Մարմնին պահում է Երկրի մակերևույթի վրա ծանրության ուժը:

Պատ. 3

Տարբերակ III

I.

Քարը ընկնում է Երկրի վրա այն պատճառով, որովհետև նրա վրա ազդում է ծանրության ուժը։

Պատ. 3

II.

Սեղանի վրա դրված գրքի վրա սեղանի կողմից ազդում է առաձգականության ուժ։

Պատ. 2

III.

Սեղանի վրա դրված գիրքը սեղանի վրա ազդում է մարմնի կշիռով։

Պատ. 1

IV.

Զսպանակը նրանից կախված կշռաքարի ազդեցության հետևանքով ձգվել է։ Ձգվել է ծանրության ուժի շնորհիվ։

Պատ. 1

V.

Մարմինը չի կարող գտնվել շարժման մեջ, երբ նրա վրա ուրիշ մարմիններ չեն ազդում։

Պատ. 2

Տարբերակ IV

I.

Երկու հենարաններին դրված քանոնի վրա դրեցին կշռաքար, որի հետևանքով քանոնը ճկվեց։ Կշռաքարը քանոնի վրաազդեց ծանրության ուժով։

Պատ. 1

II.

Ձեռքից պոկված մարմինն ընկնում է գետնին։ Ծանրության ուժի շնորհիվ է ընկնում գետնին:

Պատ. 1

III.

Ուժը մարմնի շարժման պատճառն է։

Պատ. 1

IV.

Ծանրության ուժը կախված չէ մարմնի զանգվածից։

Պատ. 2

V.

Ձգողականության ուժը ազդում հենց մարմնի վրա, իսկ այդ մարմնի կշիռը ազդում է հենարանի կամ կախոցի վրա։

Պատ. 2

Ֆիզիկա․ Ուժ: Տիեզերական ձգողության ուժ: Ծանրության ուժ: Առաձգականության ուժ: Հուկի օրենք: Ուժաչափ:

Դաս 24, 25

Թեման. Ուժ: Տիեզերական ձգողության ուժ: Ծանրության ուժ: Առաձգականության ուժ: Հուկի օրենք: Ուժաչափ:

Դասարանում  քննարկվող հարցեր.

1. Ինչ է բնութագրում ուժը:

2. Որ ուժն է կոչվում 1 նյուտոն (1Ն):

3. Ինչպիսի մեծություն է ուժը:

4. Որ ֆիզիկական  մեծություններն են վեկտորական,և որոնք՝սկալյար

5. Ուժի ազդեցության արդյունքը ինչ մեծություններից է կախված

6. Որ մարմիններն են փոխազդում տիեզերական փոխազդեցության ուժերով

7. Ինչից է կախված տիեզերական  ձգողության ուժը

8. Ինչ բանաձևով է որոշվում ծանրության ուժը

9. Որ երևույթն է կոչվում դեֆորմացիա

12. Դեֆորմացիայի  օրինակների քննարկում

10. Որ դեֆորմացիան է կոչվում առաձգական ,որը՝պլաստիկ:Բերել օրինակներ

11. Որ ուժն են անվանում ծանրության ուժ

12. Ինչպես է կախված ծանրության ուժը  մարմնի զանգվածից

14. Որ ուժն են անվանում առաձգական ուժ,և ինչպես է այն ուղղված:

15. Հուկի օրենքի ձևակերպում

16. Հուկի օրենքն արտահայտող բանաձևը

17. Ինչ կառուցվածք ունի ուժաչափը

18. Որ օրենքի վրա է հիմնված ուժաչափի աշխատանքը

Լրացուցիչ առաջադրանք

1. Որքան է 2տ զանգվածով փղի վրա ազդող ծանրության ուժը:

3. Հաշվել ջրի զանգվածը,եթե նրա վրա ազդող ծանրության ուժը 90Նէ:

Է. Ղազարյանի դասագրքից էջ 55 -ից մինչև էջ 70

Լուծել Վ.Ի.Լոուկաշիկի խնդրագրքից Էջ 28 խնդիր 216-ից մինչև էջ 30-ի խնդիր 244

216.

1180 կգ/մ³

217.

Խոռոչ ունի

218.

Ցինկն է

219.

920 կգ/մ³

220.

Ծծմբական թթու

221.

Պողպատ

222.

2000 կգ/մ³

223.

ա) 40 լ

բ) Այո

224.

400 կգ/մ

Քիմիա․գործնական աշխատանք

1. Փորձի անվանում

Օդի բաղադրության որոշումը

2. Անրաժեշտ սարքեր և նյութեր

Մեզ անհրաժեշտ է տարայով ջուր և ապակե սրվակ, մոմ ամրացված թեթև խցանի վրա (պենոպլաստե) և լուցկի:

3. Փորձի նկարագրությունը

Առաջին հերթին վառում ենք մոմը լուցկու միջոցով հետո դնում ենք ջրի վրա և ապակե ապակե սրվակը շուռ ենք տալիս մոմի վրա մոմը հանգավ և բարձրացավ սրվակի մեջ 4 սմ սրվակը 20 սմ է այսինքն մոմը բարձրացավ սրվակի 1/5:

4. Եզրակացություն

Փորձի նկարագրությունը

Օդի բաղադրության որոշումը

Առանց թթվածնի այրում չի կարող լինել:

21% թթվածին (O2)

78% ազոտ (N2)

1% ածխաթթու գազ (CO2)

Ջրային գոլորշիներ (H2O)

Իներտ գազեր He, Ne, Ar

Պատմություն

Մարտի 25-29-Ուսումնական արձակուրդ

1. Ուսումնասիրե՛ք և պատրաստվե՛ք ներկայացնելու ձեր ուսումնասիրության արդյունքները՝
– «Հայոց մայրաքաղաքները» նախագիծ»

Պատմության դասին ներկայացնելու ենք Հայոց մայրաքաղաքներից մեկը, ես ընտրել եմ Դվիը:

Դվինը Հայաստանի պատմական մայրաքաղաքներից մեկն է։ Հիմնադրվել է 4-րդ դարի առաջին կեսին։ Գտնվում է Այրարատ նահանգի Հայոց Ոստան գավառում։ Ըստ Մովսես Խորենացու՝ «դվին» բառը պարսկերեն ծագում ունի և նշանակում է բլուր։ 330-338 թթ. Մեծ Հայքի թագավորն էր Խոսրով Կոտակը: Նրա գահակալության առաջին տարիներին կատարված շինարարական գործերից մեկը Դվին քաղաքի հիմնադրումն է 4 դ. 30-ական թթ.։ Ըստ պատմիչների՝ այդ ժամանակ Արաքս գետը փոխել էր իր հունը և հեռացել Արտաշատի մոտից, որի պատճառով խախտվել էր մայրաքաղաքի ռազմական պաշտպանությունը։ Նախկինում Արաքսը պտույտ էր տալիս մայրաքաղաքի շուրջը և երեք կողմից պաշտպանում այն, իսկ այժմ քաղաքը զրկվել էր այդ պաշտպանությունից։ Բացի այդ, Արաքսի ընթացքը փոխվելու հետևանքով ջրերը դուրս էին եկել հունից և ստեղծել ճահիճներ մայրաքաղաքի շուրջը։ Ըստ Մովսես Խորենացու, օդը դարձել էր վատառողջ։ Այս ամենն հաշվի առնելով՝ արքունիքն որոշում է մայրաքաղաքը տեղափոխել առողջ կլիմայով բարձրադիր մի վայր։ Արարատյան դաշտի շոգը և կլիման առողջացնելու համար քաղաքի մոտակայքում կատարում է անտառատնկումներ, որոնք պահպանվել են մինչև այժմ «Խոսրովի անտառ» անունով։ Նոր մայրաքաղաքի համար հարմար տեղ է ընտրվում Արտաշատից ոչ հեռու գտնվող Դվին կոչվող բլուրը, որտեղ և հիմնվում է քաղաքը։ Իր ծաղկման շրջանում Դվինի բնակչության թիվը գերազանցել է 100 հազարը։ Դվինի առանձին թաղերում բնակվել են նաև պարսիկներ, ասորիներ, հույներ, արաբներ, բայց հայերը միշտ մեծամասնություն են կազմել։ Ըստ արաբ մատենագիրների, Դվինի բնակիչները խոսել են հայերեն:

Քիմիա

Թթվածին

Թթվածինը ամենատարածված քիմիական տարրն է Երկրի վրա։ Կապված թթվածինը կազմում է Երկրի ջրային շերտի զանգվածի 6/7 մասը (85,82 % ըստ զանգվածի), մթնոլորտում, որտեղ նա գտնվում է ազատ վիճակում, պարունակությամբ երկրորդն է (23,15 % ըստ զանգվածի) ազոտից հետո։ Փոփոխությունը օդում 0,1 % -ից չի անցնում։ Մթնոլորտում թթվածնի կորուստը օքսիդացման, այրման, նեխման և շնչառության պատճառով լրացվում է ֆոտոսինթեզով։ Թթվածինը առաջին տեղն է առաջացրած միներալների թվով (1364), որոնց մեջ թթվածնի պարունակությամբ գերակշռում են սիլիկատները, քվարցը, երկաթի օքսիդները, կարբոնատները և սուլֆատները։

Թթվածինը մտնում է բոլոր այն նյութերի բադադրության մեջ, որոնցից կազմված են կենդանի օրգանիզմները, օրինակ, մարդու օրգանիզմը պարունակում է մոտավորապես 65 % թթվածին։ Ունի երեք կայուն իզոտոպ՝ Օ¹⁶ (99,75 %), Օ¹⁷ (0,037 %) և Օ¹⁸ (0,204 %)։ Արհեստականորեն ստացվել են 14, 15 և 19 զանգվածի թվերով ռադիոակտիվ իզոտոպներ։ Թթվածնի բոլոր իզոտոպների միջուկները կազմված են 8 պրոտոնից և համապատասխանաբար 6, 7, 8, 9, 10 և 11 նեյտրոնից, իսկ էլեկտրոնային թաղանթը՝ երկու ներքին և վեց արտաքին էլեկտրոններից։

Ֆիզիկական հատկություններ

Թթվածնին (երկթթվածնին)՝ որպես պարզ նյութի, ծանոթ չլինել չեք կարող, քանի որ բոլորս ենք այդ նյութը շնչում։ Հայտնի է, որ թթվածինը.

• սովորական պայմաններում գազ է,
• հոտ չունի,
• անգույն է,
• համ չունի,
• եռում է -1830 °C ջերմաստիճանում,
• գոլորշիանում է -2190 °C ջերմաստիճանում,
• հեղուկ և պինդ վիճակում երկնագույն է,
• հեղուկ վիճակում դեպի մագնիսն է ձգվում

Թթվածնի խտությունը 0 °C ջերմաստիճանում և 101 կՊա ճնշման տակ հավասար է 1,43 գ/լ, ինչը 1,11 անգամ մեծ է օդի խտությունից։

Կիրառում

Բազմազան են թթվածնի կիրառման բնագավառները. տեխնիկայում գործընթացների գրեթե 80 %-ն այս նյութի կիրառման վրա է հիմնված։

• Մետաղների արտադրություն.

Դոմենային վառարանում թուջի ստացման գործընթացն արագացնելու նպատակով հաճախ թթվածնով հարստացված օդ է կիրառվում։ Մաքուր թթվածնում այրումն ընթանում է մոտ հինգ անգամ արագ, քան օդում։ Մեծ քանակությամբ թթվածին է օգտագործվում նաև պողպատահալման գործընթացում։

Ինչ դեր ունի Երկիր մոլորակի վրա

Իմ կարծիքով թթվածինը մեծ նշանակություն ունի մեր բոլորի համար, եթե թթվածին չլիներ մենք չէինք կարող գոյություն ունենալ: Մեր գոյություն ունենալը մեզանից է կախված, որովհետև մենք պետք է ծառերին խնամենք, որպիսզի նրանք էլ մեզ թթվածին տան: